Evenwichtigheid en de rol van het VO

Beeldtitel:
Evenwichtigheid en de rol van het Verantwoordingsorgaan

We staan aan de vooravond van de overgang naar een nieuw pensioenstelsel. Daarbij moet sprake zijn van een evenwichtige transitie. Maar wat is een evenwichtige transitie? En wat is de rol van het VO daarin? Op die twee vragen ga ik in deze microlearning in. Mijn naam is Frank Janse. Ik ben werkzaam als pensioenconsultant bij Montae & Partners. 

Beeldtitel:
Inhoud

Tijdens de parlementaire behandeling van de Wet Toekomst Pensioenen, de WTP, is veelvuldig aandacht geweest voor een evenwichtige transitie. En evenwichtig is geen nieuw begrip in de pensioenwereld. Ook voor de inwerkingtreding van de WTP komt het begrip evenwichtig al op verschillende plaatsen in de pensioenwet voor. De meest in het oog springende is misschien wel de evenwichtige belangenafweging. Dat is een open norm. En zoals bij veel open normen zien we daar de nodige jurisprudentie over. Op basis van de wetsgeschiedenis en ook de jurisprudentie ben ik uiteindelijk gekomen tot drie pijlers van evenwichtigheid. Dat is ten eerste: proces. Ten tweede: de uitkomst. En ten derde: de motivering. Aan alle drie de onderdelen moet voldaan worden, wil er sprake zijn van een evenwichtige transitie. Wil er sprake zijn van evenwichtige belangenafweging. Maar die drie pijlers, die rusten op een fundament van een open norm, dat wil zeggen: beleidsvrijheid. Tegelijkertijd zien we dat de wetgever met een aantal regels, met een aantal voorwaarden, die ruimte deels al heeft ingevuld. Het speelveld is dus deels al ingekaderd door de wetgever. Dat heeft de wetgever enerzijds gedaan door proceswaarborgen te stellen. Dus ten aanzien van de pijler proces. En anderzijds door inhoudelijke voorwaarden te stellen. Dat zijn de pijlers motivering en uitkomst. Als we eerst kijken naar de proceswaarborgen, dan zien we, bijvoorbeeld in de arbeidsvoorwaardelijke fase, het vereiste dat er een transitieplan wordt opgesteld Dat moet opgesteld worden door de werkgever of de sociale partners, waarin ze de evenwichtigheid van de gemaakte afspraken moeten verantwoorden. Een andere proceswaarborg is bijvoorbeeld het hoorrecht wat de Vereniging van Slapers en de Vereniging van Gepensioneerden hebben. Ook aan de pensioenfondsenkant zijn er diverse proceswaarborgen. Een mooi voorbeeld daarvan zijn de adviesrechten van het Verantwoordingsorgaan. Dat zijn deels bestaande rechten, maar deels ook adviesrechten specifiek geënt op de Wet Toekomst Pensioenen. Een mooi voorbeeld daarvan is het adviesrecht op het voorgenomen invaarbesluit, inclusief de aanwending van het liggend vermogen.

Beeldtitel:
Proceskaders

Naast die proceswaarborgen zijn er ook inhoudelijke vereisten. Als we kijken naar de wetgever, dan voorziet de wetgeving in een aantal evenwichtigheidsinstrumenten. En die evenwichtigheidsinstrumenten kunnen verdeeld worden in vier hoofdevenwichtigheidsinstrumenten. Ten eerste: het pensioencontract. De tweede: het invaren. Ten derde: compensatie. En ten vierde: het Transitie-Ftk. En aanpalend daaraan: de Toeslag-AMvB. En onder elk van die vier hoofdinstrumenten hangen weer subinstrumenten. Om een voorbeeld te noemen, ten aanzien van het pensioencontract, daaronder hangt als subinstrument de solidariteits- of risicodelingsreserve. Maar bijvoorbeeld ook het projectierendement en het beleggingsbeleid. Waarbij, in geval van solidair contract, ook de keuze voorligt: Gaan we wel of niet de leenrestrictie opheffen?

Beeldtitel:
Evenwichtigheidsinstrumenten

Voor elk van die hoofdinstrumenten en subinstrumenten gelden vervolgens voorwaarden vanuit de wetgeving. In de overzichten op de slide zijn die verschillende voorwaarden opgenomen. We zien met name voorwaarden gesteld aan het invaren en aan de overbruggingsplannen. Maar ook op alle andere subinstrumenten zijn één of meer voorwaarden gesteld. Belangrijk voor het verantwoordingsorgaan is één: om te weten welke hoofdinstrumenten en subinstrumenten, om bij te dragen aan evenwichtigheid, voorhanden zijn. En twee: op hoofdlijnen kennis te hebben van de regels, de wettelijke regels die daaraan gesteld zijn.

Beeldtitel:
Beoordelingskader

Als we vervolgens kijken naar: Hoe gaan we dan de evenwichtigheid en de evenwichtigheid van de transitie beoordelen? Er kan gewerkt worden met een beoordelingskader. En de lagere regelgeving bij de pensioenwet, maar ook de consultatieversie van het invaarsjabloon van DNB en de handreiking Evenwichtige Transitie vanuit de overheid geven daar al handvaten voor. In feite wordt daarin aangegeven dat het raadzaam is om het beoordelingskader op te hangen aan een aantal specifieke onderdelen. Ten eerste: de doelstellingen van de transitie. En daaraan aanpalend, zou ik ook zeggen, de randvoorwaarden. De randvoorwaarden zijn dan meer de kwalitatieve overwegingen die ook in de besluitvorming betrokken worden. Als er doelstellingen zijn, moeten die doelstellingen uiteraard ook gemeten worden. Gemeten in welke mate aan de doelstellingen voldaan wordt. Daarvoor moeten maatstaven gehanteerd worden. Maatstaven en daaraan gekoppeld ook de bandbreedtes die acceptabel zijn voor het pensioenfonds. Vervolgens ook voorrangsregels. Afhankelijk van de situatie op het moment dat de transitie plaatsvindt, waaronder bijvoorbeeld de hoogte van de dekkingsgraad, kunnen wellicht niet alle doelstellingen volledig vervuld worden. Het is dan belangrijk om een prioritering aan te brengen en aan te geven welke doelstellingen voorrang hebben. En tot slot: er zit ruimte tussen het moment van besluitvorming en de transitiedatum, de daadwerkelijke transitiedatum. In die tussenliggende periode kan veel gebeuren. En daarom moeten diverse scenario's doorgerekend worden. Dat wordt de complete besluitvorming genoemd. Wettelijk is in ieder geval voorgeschreven dat gekeken wordt naar verschillende dekkingsgraden. De startdekkingsgraden op het moment van de transitie. En naar verschillende rentestanden. En uiteindelijk op basis van die elementen kan een beoordeling plaatsvinden. Dan kan gezegd worden: ‘Oké, we hebben dit evenwichtigheidsinstrument. Dat moet bijdragen aan doelstelling X. We hebben een kwantitatieve analyse gedaan op basis van maatstaf Y. En daaruit volgt de volgende conclusie. En vervolgens hebben we ook nog bepaalde kwalitatieve overwegingen meegenomen op basis van de randvoorwaarden die we hebben gedefinieerd.’

Beeldtitel:
De rol van het VO

Als we dan kijken naar de rol van het VO in dit hele proces, dan heeft het VO een aantal instrumenten in handen. Ten eerste: overleg en inlichtingen. Ten tweede: de adviesrechten. Ik heb er al eerder even kort bij stilgestaan. Dat zijn een aantal bestaande adviesrechten. Dat zijn ook een aantal nieuwe adviesrechten die met de Wet Toekomst Pensioenen zijn geïntroduceerd. En tot slot kan het VO een oordeel vormen over het handelen van het bestuur. En één van de belangrijke taken van het bestuur is een evenwichtige belangenafweging. Dat geldt ook voor de WTP-transitie. Dus het VO kan ook een oordeel geven over de evenwichtige belangenafweging die door het bestuur gemaakt is.

Beeldtitel:
Tips

Ik wil u graag een aantal suggesties of een aantal tips als VO meegeven in dit gehele proces. Ten eerste: ga vroegtijdig met het bestuur in gesprek. Ga met elkaar in gesprek over wat de verwachtingen over en weer zijn. Dus wat het bestuur verwacht van het VO, wat VO verwacht van het bestuur en wat bijvoorbeeld ook de tijdslijnen zijn. Ten tweede: ga als VO niet eigenstandig een beoordelingskader formuleren. Als we kijken naar de jurisprudentie over evenwichtige belangenafweging, dan zien we dat evenwichtigheid, evenwichtige belangenafweging, een open norm is.
Waar een behoorlijke mate van beleidsvrijheid wordt toegekend aan de beleidsbepaler en medebeleidsbepalers. Dus in dit geval het bestuur. Het is ook geen absolute norm. En er zijn ook meerdere wegen die naar Rome leiden. Dus uiteindelijk kunnen er meer routes, meer oplossingen, evenwichtig zijn. Daarom is het belangrijk dat het bestuur in de lead is. Maar dat wil niet zeggen dat het VO daar geen input op kan geven. Integendeel. Ik denk dat het wel heel belangrijk is dat het VO vroegtijdig input geeft op een eerste aanzet vanuit het bestuur voor een beoordelingskader. Zodat het VO en het bestuur met elkaar in gesprek gaan, de dialoog voeren over de doelstellingen, over de maatstaven, over de voorrangsregels en over de scenario's in het kader van de complete besluitvorming. Maar bijvoorbeeld ook over de doelgroepen waar naar gekeken wordt als we het hebben over evenwichtige belangenafweging. Wordt dan gekeken naar de standaard doelgroepen? Bijvoorbeeld de actieve slapers, gepensioneerden en de werkgever? Of vindt een verdere segmentatie plaats? En naar subdoelgroepen waar ook naar gekeken moet worden, bijvoorbeeld omdat er sprake is van specifieke overgangsregelingen. Vervolgens is het belangrijk om ook gedurende het proces in dialoog te blijven als VO met het bestuur. Probeer daarbij ook de bestuurlijke dilemma's op tafel te krijgen en met elkaar te bespreken. Dat helpt. Dat geeft inzicht in de soms lastige keuzes die in de WTP-traditie gemaakt zullen moeten worden. Dat helpt ook al om een beeld te krijgen van de motivering waarom het bestuur voornemens is bepaalde besluiten te nemen. Als VO is het ook belangrijk om vooral een helikopterview te hebben. Uiteindelijk is het zaak om te komen tot een evenwichtige transitie waarbij gekeken wordt naar de transitie in het geheel. Dus dat zou ook het startpunt kunnen en moeten zijn. En vervolgens kan er een laag dieper gekeken worden, kan het in feite afgepeld worden naar de vier hoofdevenwichtigsheidinstrumenten. Dus nogmaals: pensioencontract, invaren compensatie en Transitie-Ftk. En eventueel daarna specifiek gekeken worden nog naar subinstrumenten. Dus onderdelen die onder die hoofdinstrumenten vallen, bijvoorbeeld de solidariteits- of risicodelingsreserve. Maar probeer vooral als VO de hoofdlijnen in de gaten te houden.

Beeldtitel:
Afsluiting

En dat is wat mij betreft belangrijk voor het VO  om in het oog te houden. Een belangrijke boodschap is: om de dialoog met het bestuur tijdig aan te gaan en continu met elkaar in gesprek te blijven. En continu ook te vragen naar de onderbouwing vanuit het bestuur. Waarom ze bepaalde voorgenomen besluiten hebben genomen of keuzes hebben gemaakt. Ik wens u veel succes bij het invullen van die rol als VO-leden. En op naar een mooie transitie. En evenwichtige transitie.

Eindleader
Meer informatie? 
Kijk op werkenaanonspensioen.nl